Doç. Dr. N. Kamil SALİHOĞLU

Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi

Giriş

LEED, 20 yılı aşkın bir sürede, yüksek performanslı yapıların tasarımı, yapımı ve çalıştırılması için uluslararası standart haline gelmiştir. Bu standart içerisinde su yönetimi önemli başlıklardan birisidir. Su yönetimi konusunda uygulanan yöntemler genellikle nihai tüketimdeki kayıp kaçakların engellenmesine yönelik teknolojilerin uygulanması yönünde olmuştur. Oysa izlenmesi gereken ana yol su kullanım talebinin azaltılması, yeniden kullanım alternatiflerinin tümünün devreye sokulması ve içme suyu amaçlı olmayan sular için daha farklı kaynakların (yağmur suyu, gri su vb.) kullanımı olmalıdır.

Bu konuda özellikle sürdürülebilir/yeşil binaların tasarım ve işletiminde LEED v4 sürümü de farklı yaklaşımlar getirmektedir. Aşağıda LEED v4’teki değişiklikler ve su yönetimine ilişkin bilgiler sunulmuştur[1].

LEED v4

LEED standardının 4. Sürümü olan LEED v4, en başından sonuna kadar binanın yaşam döngüsü boyunca ölçülebilir sonuçlar gerektiren, daha esnek, performansa dayalı bir yaklaşımla tasarlanmıştır. LEED v4 ile getirilen yenilikler şu şekilde özetlenebilir.

Daha fazla esneklik: Her bir projenin farklı olabileceğinden hareketle projelerin benzersiz yönlerine uyacak stratejilerle daha fazla esneklik sağlanmaktadır.

Performans esaslı: LEED v4’te performansa odaklanılmaktadır. LEED v4, bir projenin ömrü boyunca ölçülebilir sonuçlar gerektiren tasarım, işletim ve bakım için daha performansa dayalı bir yaklaşım benimsemektedir[2].

Akıllı şebeke yaklaşımı: LEED v4 akıllı şebeke düşüncesini ön plana getirmekte ve talebe yanıt veren programlara katılan projeleri ödüllendirmektedir.

Materyaller ve kaynaklar: LEED v4, insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkisini değerlendirmek için kullanılan toplam miktarın ötesine geçen, materyaller fazla odaklanılmaktadır.

Su: LEED v4, toplam bina suyu kullanımını değerlendirerek su verimliliği için daha kapsamlı bir yaklaşım kullanmaktadır.

Kolaylaştırılmış belgeler: LEED v4, daha iyi bir müşteri deneyimi için, düzenli bir dokümantasyon süreci, derecelendirme sistemleri arasında daha iyi bir uyum sağlamaktadır[1].

LEED V4’deki Krediler ve Ön Koşulların Seviyesi

LEED v4 için geliştirilen etki kategorileri, bir projenin uygulandığı yerel topluluklar ve gezegenimiz için nasıl yararlı olabileceğinin altını çizmektedir. Daha iyi çevresel, ekonomik ve sosyal etkilere ulaşmak için yüksek puanlı değerli krediler ve daha yüksek sertifika seviyeleri ortaya konulmaktadır. Sonuçta bu konuda çalışan ekipler amaçlarını tanımlamak ve gerçekleştirmek için kullanabilecekleri gelişmiş stratejiler elde edebilmektedir. Birleşik Devletler Yeşil Bina Konseyi (USGBC), LEED v4’ten sonra projelerden beklenen çevre çıktılarının neler olması gerektiğini şu başlıklarda özetlemiştir[2,3].

– Küresel İklim Değişikliğini Engellemek için Sağlanan Katkı

– Bireysel olarak İnsan Sağlığı ve Zindeliğin Geliştirilmesi

– Su Kaynaklarının Korunması ve İyileştirilmesi

– Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetlerinin Korunması, Geliştirilmesi ve Onarımı

– Sürdürülebilir ve Yenilenebilir Materyal Kaynak Döngülerinin Desteklenmesi

– Yeşil Bir Ekonominin Oluşturulması

– Sosyal Eşitliği, Çevresel Adaleti ve Toplumun Yaşam Kalitesinin Geliştirmesi.

Çevre çıktıları, çağımızda dünyamızın insanlıktan beklentilerinin neler olduğunu da göstermektedir[4].

LEED v3 (2009) ve LEED v4 (2017) arasındaki farklar Şekil 1’de özetlenmiştir.

Şekil 1: LEED v3 (2009) ve LEED v4 (2017) arasındaki farklar [5]

LEED v4’ün uygulanması sırasında önceliklendirilecek konular şunlardır:

Bütüncül Düşünce

Doğru kişiler başlangıçta masaya getirilmeli ve hedefler ortak hale getirilmelidir. Böylece proje ekiplerine değerli zaman ve kaynak tasarrufu sağlanabilir. Bütünleştirici Süreç (IP) bölümündeki gereklilikler, farklı bina sistemleri ve süreçleri arasındaki bağlantıları bulmaya teşvik etmekte ve LEED tarafından ödüllendirilmektedir. LEED içinde oluşturulacak bütünleştirici stratejiler için sağlanan bu diyalog sayesinde önemli ve katkı sağlayan bir sinerji oluşmaktadır [4].

Enerji

Enerji kullanımı ve verimlilik ile ilgili rehberlik ederek enerji talebini azaltmaya odaklanan ve daha sonra yenilenebilir enerjileri de ödüllendiren LEED, enerji hedefi çıtasını daha da yükseltmekte ve hedeflere ulaşmak için yeni çözümler önermektedir.

LEED projesi için çalışan ekipler, Enerji ve Atmosfer (EA) bölümünde aşağıdaki konuları görmektedir.

• Tüm incelenecek noktaların yüzde 20’si binaların enerji verimliliği konusuna ayrılmıştır. LEED enerjiyle ve bununla ilişkili etkiler üzerinde artan bir vurgu yapmaktadır.
• Geliştirilmiş bina devreye alma konusunda daha fazla çaba gösterilmesi ve operasyonel performans için vurgu yapılmaktadır.
• Akıllı şebekeyi bir seçenek olarak düşünen projeler talep-yanıt programları kullanmaları durumunda ödüllendirilmektedir.

Su

Bir binadaki her bir sistem sudan etkilenmektedir. Su tüm sistemlerle bağlantılıdır ve etkileşim halindedir. ABD’de, içme suyu kullanımının yüzde 13,6’sı binalarda gerçekleşmektedir[6].

LEED’in en yeni versiyonundaki Su Verimliliği (WE) bölümü iç mekan kullanımı, dış mekan kullanımı, özel kullanımlar ve ölçümleme dikkate alınarak suyu bütünsel olarak ele almaktadır. Soğutma kuleleri, aletler, demirbaşlar, armatürler, proses suyu ve sulama da dahil olmak üzere bir bina ile ilgili tüm su kaynaklarını ölçmeyi amaçlamaktadır.

Tüm bina için su ölçümü, projelerin su tasarrufu için fırsatları belirlemesini, su kullanımını izleyip kontrol etmesini sağlamaktadır. LEED v4, sulama, tuvalet temizleme ve diğer kullanımlar için geri kazanılan atık su, gri su, yoğuşturulmuş su, proses suyu, yağmur suyu vb. tüm suların projelerde yeniden kullanımını teşvik etmektedir.

Atık

Katı atık yönetimi hiyerarşisinde, ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), atığı azaltmak için dört tercih edilen stratejiyi; kaynak azaltma, yeniden kullanma, geri dönüşüm ve enerji eldesi olarak sıralamıştır.

LEED v4 içindeki Malzeme ve Kaynaklar (MR) bölümü, LEED 2009’daki orijinal kredilerinden yeniden yapılandırılarak ve yeniden önceliklendirilerek yukarıda önerilen bu stratejilerin her birini doğrudan işaret etmektedir.

 Malzemeler

LEED, karar vericilere yeni bilgiler vererek,  binalarda kullanılan malzemeler hakkında kararlar alınması için kullanılan mevcut paradigmayı değiştirmektedir.

• Kullanım: Malzeme ve Kaynaklar (MR) bölümünde LEED proje ekiplerinin, bir ürünün belirli bir nitelikle, örneğin geri dönüştürülmüş olması vb. gibi, çevresel, sosyal ve sağlık üzerindeki etkilerini en iyi duruma getirebilmeleri konusunda üreticilerle daha sağlam bir diyaloğa sahip olmasını sağlamaktadır.

Bu kategori, kullanılan malzemelerin kaynaktan çıkarılması/imalatından, nakliyesine, operasyonlara ve bakıma kadar bir binanın tüm yaşam döngüsünü içerecek ve ömrünü tamamlamasını da dikkate alacak şekilde tasarlanmıştır.

• Yaşam döngüsü: Tüm bina yaşam döngüsü değerlendirmesi, mimarın binayı yapısal olarak doğru boyutlandırarak malzemelerin somut hale gelen enerjisini azaltma fırsatlarını araştırmak için inşaat mühendisiyle birlikte çalışmasını teşvik etmektedir. Açıklıkların boyutlandırılması ve döşeme kalınlığına bakılarak bile binanın yaşam döngüsü üzerinde yüzde 20-30 kadar olumlu bir etki gerçekleştirilebilmektedir. Bu önemlidir çünkü, binalar giderek işlevsel olarak daha verimli hale gelirken, malzemelerin somutlaşmış etkisi orantılı olarak daha büyük olmaktadır.

• Şeffaflık: Sağlıklı Ürün Deklarasyonu gibi çevreyle ilgili ürün bildirimleri (EPD) ve malzeme içerik raporlama araçları, mimarlara ve tasarımcılara, ürünlerdeki içerik ve üretim süreci hakkında daha fazla bilgi sağlamaktadır. EPD’ler, ürünlerin nasıl üretildiğini, bunların malzemelerini ve diğer gereçleri kimin yaptığını anlatmaktadır.

Bu üç nokta birlikte bir sac ayağı oluşturmakta ve mimarlara ürünleri seçmek için daha kapsamlı bir bilgi seti sunmaktadır. Bu bilgileri sağlayarak, üreticiler yaptıkları ilerlemeyi daha iyi ayırt edebilmekte ve bu iyileştirmeleri gösterebilmektedir.

Konum ve ulaşım

Çevresel performansa doğru atılan ilk adım, binaya iyi bir yer seçmektir. Arsa sahipleri için, mevcut tesislere ve sokak ağlarına yakınlık, bu altyapının proje alanına getirilme maliyetini ortadan kaldırır.

Canlı, birlikte yaşanabilir insanların olduğu bölgelerde bulunmak, binayı,  konut sakinleri, çalışanlar, müşteriler ve ziyaretçiler için bir varış noktası haline getirmektedir. Binanın sakinleri için bölgenin ekonomik faaliyetine katkıda bulunmalarına geleceğin geliştirilmesi için iyi bir model oluşturmasını sağlamaktadır.

LEED v4, Konum ve Ulaşım (LT) için geliştirilen yeni bir bölüm olarak daha gelişmiş performans ölçeklerine vurgu yapmaktadır. Örneğin düz hat yarıçapı yerine yürüme mesafesi, transit duraklar yerine yolculuk sayıları…

Leed v4 ve Su Yönetimi

Diğer LEED versiyonlarında olduğu gibi LEED v4 için de sürdürülebilir/yeşil bina yaklaşımında öncelikli konulardan biri su yönetimidir. Bu konuda iki temel başlık yapılacak çalışmaların kapsamını da açıkça ifade etmektedir. Bunlar:

• Enerjide olduğu gibi, yeni ölçme gereksinimleri, ekiplerin su kullanımına ilişkin verilere erişmesini sağlamak ve bunları dikkate alarak performansı arttırmaktadır.

• Tüm LEED v4 onaylı projeler için her ön koşulda, su tasarrufuna “önce verimlilik” yaklaşımı ile yaklaşmak, su kaynağı (yağmur suyu, yeniden kullanım veya geri dönüştürülmüş su vb.) ne olursa olsun performans hedeflerinde bulunmasını sağlamak için tasarlanmıştır.

Yani tüm projeler bir mimarın hayalinden başlayarak farklı disiplinlerdeki uzmanlar tarafından aynı hedefe yönelik olarak kurgulanmalıdır.

Mevcut binalar için de LEED 2009’daki uygulamalar halen geçerlidir.

Su Verimliliği İçin LEED 2009 ve LEED v4 Arasındaki Farklar

Kırmızı: Önemli uyarlamayı veya yeni krediyi, Siyah: Küçük değişikliği,  Mavi: Değişiklik olmadığını

 göstermektedir.

LEED v4 için zorunlu olan konulardan birinin entegre planlama ve tasarım konusu olduğu ilgili dokümanlarda açıkça belirtilmektedir.

Entegre yaklaşımda suyla ilgili sistemler başlığı altında aşağıdaki hususlara değinilmiştir.

Entegre Planlama ve Tasarımda Suyla ilgili Sistemler

Keşif: İlgili sürdürülebilirlik hedeflerini başarmak için şematik tasarımın tamamlanmasından önce binadaki içilebilir su yüklerinin nasıl azaltacağını araştıran bir ön su bütçesi analizi yapılmalıdır.

Projenin içmesuyu dışındaki su kaynakları ve toplam su talebi değerlendirilip, hesaplanmalıdır. Bu değerlendirmede:

İç ortam su talebi: Tasarım aşamasında su debisi ve zamana bağlı su talebi WE (Su Verimliliği) Önşartları Su Kullanımını Azaltma yaklaşımı çerçevesinde değerlendirilmeli ve hesaplanmalıdır.

Dış ortam su talebi: Tasarım aşamasında peyzaj sulama için gereken su talebi WE (Su Verimliliği) Dış Ortam Su Kullanımını Azaltma yaklaşımı çerçevesinde değerlendirilmeli ve hesaplanmalıdır.

Proses Suyu Talebi: Mutfak, çamaşır yıkama, soğutma kulesi ve diğer teçhizat için talep edilen debi uygun olarak değerlendirilmelidir.

Tedarik kaynakları: Sahadaki yağmursuyu,  gri su, belediye tarafından temin edilen içme amaçlı olmayan su ve HVAC ( Isıtma, Havalandırma, İklimlendirme) ekipmanının yoğuşma suyu gibi olası tüm su temini kaynak hacimleri değerlendirilmelidir.

Uygulama: Yukarıdaki analiz sonuçlarına göre özellikle sahadaki içme amaçlı olmayan su kullanımı için ek bir kaynak değerlendirmesi olarak,

– sıhhi tesisat sistemleri;

-kanalizasyon nakliyesi ve / veya yerinde arıtma sistemleri;

-yağmur suyu miktarı ve kalite yönetim sistemleri;

-peyzaj, sulama ve saha unsurları;

-çatı kaplama sistemlerinin ve / veya yapının şekli ve geometrisi ve

-diğer sistemler dikkate alınarak incelenmelidir.

Sonuç

LEED yeşil bina sertifika programıyla ilgili olarak Temmuz 2017’de yayımlanan yeni sürüm, 2009 versiyonuna göre bazı değişiklikler getirmektedir. Bu değişikliklerin ana sebebi olarak sertifikasyon programına başvuran ve belgeyi almaya hak kazanan binalardan elde edilen bilgi ve tecrübe gösterilebilir.

Bu bildiride LEED v4 uygulamak istenen binalarda önceliklerin neler olması gerektiği ve özellikle su yönetiminde atılacak adımlarda hangi alternatiflerin üzerinde durulacağı açıklanmaya çalışılmıştır. Sürdürülebilir binalarda su yönetimi için LEED v4’ün getirdiği en önemli fark atık hiyerarşisinde getirilen modelin su için de kullanılır hale gelmeye başlaması olarak açıklanabilir. Bilindiği üzere atık hiyerarşisinde öncelik atığın kaynağında oluşumunun engellenmesi ve azaltılmasıdır. Su yönetiminde de tasarım aşamasından başlayarak gerçek su kullanım miktarının belirlenmesi ve suyun kullanılmadan önce en az nasıl tüketilebileceğine dair yapılacak çalışmalar büyük önem taşımaktadır.

Ülkemizde halen mimarların ve inşaat mühendislerinin ağırlıklı olarak yüklendikleri sürdürülebilir bina tasarımı ve inşaasında makine mühendisi, elektrik mühendisi gibi temel dalların yanı sıra kimya, çevre, malzeme vb. pek çok farklı disiplinden uzmanlık dallarından destek alınmamaktadır.

Kavramlar genişledikçe ve yeni yaklaşımlar daha karmaşık bir yapıya büründüğü müddetçe gerçek anlamda işlerin üretilebilmesi için doğru bir organizasyon ve personel altyapısı oluşturulması gerekmektedir.

Sürdürülebilir/yeşil bina kavramında su yönetimi için öncelikler kullanılacak teknolojilerin seçimi boyutundan ihtiyaçların en aza indirilmesi ve kaynağında çözümler üretilmesi üzerine olmalıdır.

Türkiye’de kişi başı kentsel altyapıdan kişi başına düşen su miktarı 2014 yılı itibariyle 203 litre civarındadır[7]. 2013 yılı istatistiklerine göre Kanada’da kişi başı yılda 1025 m³ su kullanılırken, Türkiye’de 642 m3, Fransa’da 472 m3, Danimarka’da 117 m³ su kullanılmaktadır. [8] Bu değerler ülke bazında kullanılan tüm su kütlesi (tarım, üretim, içme vb…) içerse de farklı tüketim miktar ve alışkanlıklarını ortaya koyması açısından önem taşımaktadır.

Binalarda gerçekçi su talebinin belirlenmesinde bu tür istatistiklerin kullanılması gerekmektedir. Ayrıca sürdürülebilir/yeşil binalarda içme suyu dışındaki su talebinin farklı kaynaklarla karşılanmasının önemli bir fark yaratacağı göz ardı edilmemelidir.

Kaynaklar

[1] vLEED v4. Kullanıcı Rehberi. USGBC, Birleşik Devletler Yeşil Bina Konseyi. 2017. Erişim Tarihi: 13.11.2017.

https://kapost-files-prod.s3.amazonaws.com/published/54886ef033efbe406e00012a/ebook-leed-v4-user-guide.pdf

[2] LEED v4. for BUILDING DESIGN AND CONSTRUCTION Updated July 8, 2017. Erişim Tarihi: 13.11.2017.

https://www.usgbc.org/sites/default/files/LEED%20v4%20BDC_07.8.17_current.pdf

[3] LEED v4. İnternet Sayfası. USGBC, Birleşik Devletler Yeşil Bina Konseyi. 2017. Erişim Tarihi: 13.11.2017. https://new.usgbc.org/leed-v4

[4] LEED v4. Minimum indoor plumbing fixture and fitting efficiency. Erişim Tarihi: 13.11.2017.

https://www.usgbc.org/node/1732101?return=/credits/existing-buildings/v2009/water-efficiency

[5] Verdical Grup, 2017. LEED 2009 ve LEED v4 arası farklar. http://verdicalgroup.com/leed-v4-counting-down-to-halloween/, Erişim Tarihi: 17:11.2017

[6] Olgun, B., Kurtuluş, O., Heperkan, H., 2017.Yeşil Binalar ve LEED. Mühendis ve Makine Cilt :50, Sayı :594.

[7] Su Kullanım İstatistikleri, 2013. https://www.statista.com/statistics/263156/water-consumption-in-selected-countries/

[8]Birleşmiş Milletler Su Göstergeleri ve İstatistikleri Raporu, 2008. https://unstats.un.org/Unsd/environment/envpdf/UNSD_UNEP_ECOWAS%20Workshop/Session%2004-4-1%20Introduction%20to%20water%20statistics%20(UNSD).pdf