Deryanur ŞİMŞEK

İstanbul Teknik Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı

Duygu KARATOPRAK

İstanbul Teknik Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı

Işıl İNCE

İstanbul Teknik Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı

Mine ÖZDEMİR
İstanbul Teknik Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı

Sarısu Çayı ve çevresi konum olarak İstanbul, Kocaeli, Bursa gibi büyük şehirlere yakınlığı, sahip olduğu doğal alanların, yerli turist ağırlaması, diğer önemli varlıklarının yanı sıra; bu alanın turizm potansiyelini de öne çıkarmaktadır. Bölgenin sahip olduğu tarım, hayvancılık gibi potansiyeller doğrultusunda bölgenin “Ekoköy” konsepti ile tasarlanması; sürdürülebilir ve doğaya en az müdahale ile alanın fiziksel ve sosyal olarak yeniden kazanılmasını sağlayacaktır. Alanın dönemsel turist ağırlamanın ötesinde her sezon canlı kalmasını sağlayacak tasarım geliştirilmek amaçlardan biridir. Ayrıca tarım faaliyetleri agroturizm ile desteklenerek hem katılımcı odaklı tarım, hem konaklamanın bir arada olduğu bir anlayış benimsenerek proje alanını ekonomik olarak da güçlendirecek tasarımlar yapılması kararlaştırılmıştır. Alanda mevcutta yapılan kano, balıkçılık, dağ yürüyüşleri gibi sporlar desteklenerek bu alanın “Ekolojik Spor Köyü” olması hedeflenmiştir. Bu alanda yapılacak tasarımın çıkış noktası olarak düşünülen ve kullanıcının tüm kötü enerjisinden arındığı, üretime katıldığı, sağlıklı beslendiği, temiz bir nefes aldığı, doğaya karşı değil doğaya temas ederek yaşadığı; sürdürülebilir, sıfır atık temelli, kendi içinde kendine yetebilen toksinlerinden arınmış bir mekan yapma olgusuyla proje “Anti-toksik Ekolojik Spor Köyü“ başlığı altında gelişmeye devam etmiştir.

Analiz ve Tasarım süreci

Dönemsel nüfus yoğunluğu değişimin yüksek olduğu Sarısu, nüfusunun çoğunu çevre illerden günübirlik veya sezon bazlı olarak almaktadır. Sarısu’nun potansiyellerini alanın doğasına zarar vermeden, mevcut aktiviteleri zenginleştirip ilgili yeni aktiviteleri eklemleyerek alanı 4 mevsim aktif tutan sürdürülebilir bir kırsal turizm ve yaşam modeli olarak Antitoksik bir yaşam alanı tasarlamak projenin ana hedefidir. Doğal veri , yerleşilebilirlik ve SWOT analizi yapılmıştır (Şekil 1). Bu analizlere göre alanın mevcut aktiviteleri; rekreasyon, eğitim, ticaret, konaklama ve tarım başlıkları altında incelenmiştir. SWOT analizi doğrultusunda alanın güçlü yönleri ; doğal kaynaklara ve bozulmamış doğal çevreye sahip olması, organik tarım için kullanılabilecek temiz toprakların bulunması ve büyük kentlere yakın olması tespit edilmiştir. Zayıf yönleri ise; turizm faaliyetlerinin kısa bir dönemde gerçekleşmesi, bilinçsiz ve plansız yapılaşmanın kıyı kesiminde alanın doğal karakterine baskı yapmasıdır. Fırsatlar açısından bölgenin doğal ve bozulmamış kırsal alanlara ve önemli bir kırsal turizm potansiyeline sahip olması, Kandıra’nın kırsal peyzaj değerleri yüksek olan köyleri barındırması, bölgenin farklı turistik aktivitelere olanak vermesi ve doğaya dayalı turizmin giderek daha popüler olmasıdır. Tehditler ise; tarım topraklarının çok parçalanmış olması, bölgenin dış göç vermesi, denize kıyısı olan köylerde yalnızca Temmuz ve Ağustos aylarında çoğunlukla İstanbul’dan gelen yerli turistlere hizmet vermesidir.

Şekil 1. Grup Anti-Toksik Analiz Çalışmaları

1/2000 planda, Sarısu çayının denize döküldüğü noktayı merkez alan, 4 mevsim aktif ekolojik spor merkezi ve sürdürülebilir bir yaşam modeli geliştirmek adına, mevcut aktivitelerin zenginleştirilmesi ve potansiyellerin kullanılması için yeni aktivitelerin önerilmesi amaçlanmıştır(Şekil 2). Ulaşım sistemini oluştururken mevcut ulaşım ağı kullanılmış ancak kıyıya baskı yapan taşıt yolu kaldırılarak toplu taşıma odaklı bir ulaşım sistemi önerilmiştir. Yaya ve bisiklet rotaları, trekking rotası ve kuş gözlem rotası, planlanan aktivitelerle entegre ve tüm alana erişilebilir bir şeklinde kurgulanmıştır. Su sporları, meditasyon, kuş gözlemi, kış sporları, doğa yürüyüşleri, festivaller; spor eğitimi, yaşlı bakımı ve kreş programı, çalıştaylar gibi aktiviteler önerilmiştir. Mevcut ticari alanlara; restoran, kafe ve spor mağaza programları eklenmiş, mevsimlik olarak kullanılan geçici yazlık konaklama fonksiyonu ve kampçılık; kalıcı yerleşimler, devremülkler, butik eko oteller, yurtlar, kamp-karavan alanları başlıkları altında zenginleştirilmiş, alana yerlilerinin ve ziyaretçilerinin agro-turizm, tarım ve hayvancılık aktivitelerine teşvik edecek müdahalelerde bulunulmuştur.

Şekil 2. Tasarım Teması ve Konsept

Rekreasyon ve spor eğitim aktiviteleri alana homojen bir şekilde dağıtılmış; tarım ve hayvancılık aktiviteleri planlanmıştır. Vadinin iki yakasına konumlandırılmış konaklama birimleri, alanın manzarasından faydalanırken, topoğrafya ve yoğun bitki örtüsü sayesinde mahremiyet sağlanarak rekreasyon alanlarından ayrılmaktadır. Proje alanına ve yakın çevresine yerleştirilmiş yağmur suyu toplama, katı atık biriktirme ve kirli su arıtma sistemleri ile alana kazandırılan fonksiyonların alana minimum zarar verecek şekilde tasarlanması hedeflenmiş, sürdürülebilirlik esas alınarak proje kararları verilmiştir.

Bireysel çalışmalar

Deryanur Şimşek

Bu proje, alanın zamanla “Ekolojik Spor ve Turizm Köyü” olarak kimlik kazanması için tasarlanmış olup proje tasarlanırken 3 temel ilke ile yola çıkılmıştır. Bu ilkeler Yerel ve ekolojik üretim, Mikro-ekonomik kalkınma ve sosyal kalkınmadır. Yerleşmede yerel ekolojik üretimin; tarım ve hayvancılıkla, Mikro-ekonomik kalkınmanın; Agroturizm, spor alanları ve üretimden gelen yerel ürünlerin satışı ile sosyal kalkınmanın ise köy meydanları, eğitim merkezleri, spor odakları, agroturizm alanları ve kamusal aktivite alanları ile desteklenmesi olgularıyla temellendirilmiştir(Şekil 3).

Şekil 3. Deryanur Şimsek Tasarım Çalışması

İlk olarak toplu taşımanın tüm alana hizmet verdiği yaya odaklı bir ulaşım ağı tasarlanmıştır. Ana yaya yollarından biri vadi potansiyeli dikkate alınarak vadi boyunca uzanan yeşil spor rotası olarak tasarlanırken, diğer ana yaya yolu meydanlaşma potansiyeli dikkate alınarak ve vadi eğiminin sağladığı manzaranın kullanılabileceği izlence noktasıyla sonlanan bir hat olarak tasarlanmıştır. Ana odak mekânı olan kent meydanı; ürün depoları, yeme-içme alanları, köy odası ve köy kafesi ile çevrili, atölye çalışmalarına elverişli, ortak tarımın yapılabileceği bir tarım meydanı olarak tasarlanmıştır. Bu meydanı destekleyecek şekilde ikincil meydan tasarlanmış bu meydanlar arası bağlantıyı sağlayan yaya aksı daha sonra yükselerek bir kent terasına dönüştürülmüştür.  Konut alanları ise özel tarım alanlarına ve meyve bahçelerine sahip, orman dokusu içinde saklı, manzaraya hakim, güneye açılan cepheleri olacak şekilde tasarlanmış ve konumlandırılmıştır. Projede ekolojik olarak doğal ve yenilenebilir enerji kaynakları (güneş kolektörü) kullanılmıştır. Yağmur suyu peyzajda kullanılmış, binalarda iklime uygun doğal aydınlatma, doğal vantilasyon ve yenilenebilir enerjinin kullanıldığı birimler olarak tasarlanmıştır. Zemin döşemelerinde su geçirgenliği yüksek malzemeler kullanılıp, peyzaj öğeleri alanın mevcut florasına uygun, örtü kapalılığının yüksek olduğu şekilde tasarlanmıştır.  Çalışmanın sonucunda yapılan tasarımlar, alanın sahip olduğu potansiyelleri vurgulayan ve kullanan, ekolojik erişim ve erişilebilirlik odaklı bir ulaşım sistemi ile; karma kullanımlarla alanın bütüncül olarak ele alındığı, katılımcı odaklı bir tasarım anlayışı benimsenmiştir. Alanın üretimi destekleyen, üretilen ürünlerin alan içinde tüketiminin olduğu ekonomik ve sosyal bir dönüşümün sağlandığı mekanlarla spor mekanlarının entegrasyonu sağlanmıştır.

Işıl İnce

Şekil 4. Işıl İnce Tasarım Çalışması

Sarısu Kandıra’da spor köyü olarak tasarlanan bu projede, doğaya minimum müdahale ile maksimum estetik ve fonksiyonellik sağlanmaya çalışılmıştır (Şekil 4). Spor köyü tüm tasarım aşamaları bakımından “3 Adımda / by 3” prensibi benimsenerek hazırlanmıştır. Alana yerleşim olarak, eğim, yükseklik ve bakı noktalarına karar verilmiş; meydan fonksiyonu alabilecek ve mahalle gibi birimlenebilecek bölgelere karar verilmiştir. Alan eğimle beraber vadi tepesinden konut bloklarına ulaşmakta, devamında spor ve konaklama alanlarının yer aldığı ticaret birimlerine gitmektedir. Bu sebeple alan içerisinde dağıtıma yardımcı “ana omurga sistemi” oluşturulmuştur. Ana omurga iki ticaret bölgesine dallanarak ikiye ayrılmaktadır. Arc (yay) veya ring (çember) sistem olarak adlandırılan 5-6 metrede bir topografyayı takip eden yaylar eğimle aşılamayan yerler arasında geçiş sağlamaktadır. Geçişler arasına eklemlenen konut birimleri belirli bir düzeni takip ederek; topografyaya uyum sağlayarak oturmaktadır. Yayların ayırdığı birimler yeşil bölgeden konuta, ana yaya aksından yeşil alana, yeşilden tekrar konuta ve oradan taşıt yoluna “3 adımda” geçmektedir. Yapı sistemi bakımından 8×10 metre boyutundaki birimler ve bu birimlerden türetilen birincil ve ikincil konut kütleleri alanda kullanılmıştır. Ticaret birimlerinin çatıları düz ve yeşildir, buradaki amaç vadiden bakıldığında alanda daha az fark edilmek ve daha bütünleşik durmasını sağlamaktır. Konutların çatıları ise solar panel yerleştirmek, yüksek tavan sağlamak ve havalanmayı kolaylaştırma açısından eğimli tasarlanmıştır. Konut yapılarındaki açıklıklar sayesinde konutun bulunduğu konumu manzarayla değerlendirebilmesi sağlanmıştır. Yapı yüksekliği maksimum 7 metre ve 2 katlı olarak tasarlanmıştır. Konseptin spor köyü olması sebebiyle projenin kuzeyinde spor kafesi, atölye, kitap dükkanları ve spor kortları bulunmaktadır. Ticari merkezde yemek alanı, butik otel ve bilgilendirme binaları da tercih edilmiştir. Projede olması hedeflenen aydınlatma yine 3 amaca uygun olacak şekilde ve döşeme materyallerine karar verilip proje kararlarına eklenmiştir. Spor köyü projesindeki asıl hedef olağana çok müdahale etmeden, mümkün olduğunca sakin ve alana uyumlu yaklaşmaktır.

Mine Özdemir

Proje alanı hem sürdürülebilir kriterler hem de her mevsim yaşayan bir yaşam alanı çerçevesinde kurgulanmıştır. Öncelikle tasarımı yönlendirecek 9 tane ana ilke belirlenmiştir. Bunlar üretim, deneyim, paylaşım, akış, çeşitlilik, devamlılık, doğa ile entegre, güçlü ilişkiler ve erişilebilir kamusal alanlardır. Belirlenen ilkeler ve Anti-Toksik tema çerçevesinde proje alanı; üç farklı çeşitliliğe sahip konut alanı, beş noktada tarımsal üretimin yapıldığı tarım odak noktaları, açık ve kapalı spor alanları, eğitim birimleri, ticaret birimleri, çocuk ve yaşlı bakım evi birimleri, kuş gözleminin yapıldığı birimler ve rotası ile entegre bir şekilde tasarlanmıştır.

Şekil 5. Mine Özdemir Tasarım Çalışması

Birinci konut alanı hem ortak tarım alanları ve kamusal alanlar ile hem de tarım yapılabilecek özel bahçeler ile entegre olacak şekilde planlanmıştır. İkinci konut alanı, trekking rotasının her iki tarafındaki açık spor alanları ile birlikte, üçüncü konut alanları ise kendi özel alanlarına sahip mekanların daha yoğun olduğu bir yaşam çevresi şeklinde planlanmıştır (Şekil 5). Ahşap platform; kamusal açık alanlar, ön kısımda bulunan ticaret ve tarım alanları ile arka kısımdaki spor eğitim birimleri ve konut alanları arasındaki ana bağlantıyı sağlamaktadır. Ağaç evlerden oluşan kuş gözlem birimlerinin trekking rotası ile entegre ve ormanlık alan içerisinde özel bir alan oluşturması hedeflenmiştir. Konut birimleri temelde yetmiş metrekarelik birimden üretilmiş ana bir birimin, farklı şekillerde bir araya getirilmesiyle türeyecek şekilde tasarlanmıştır. Ahşap doku ve doğal taşlar bu birimlerin yapım malzemesi olarak kullanılmıştır. Konut birimlerin tasarımında kullanılan materyaller için, düşük karbon ayak izine sahip, doğal ve yenilenebilir kaynaklı yerel ürünler kullanılmıştır. Sağlık ve güvenlik için kuru ve sıcak kalite kontrolünün sağlandığı ve toksik madde barındırmayan materyallerin kullanılması planlanmıştır. Enerjinin en verimli şekilde kullanılabilmesi için, tam yalıtımı sağlayan pasif güneş tasarımı ve güneş panelleri önerilmiştir. Gıda ve bahçe atıklarının kompost olarak tarım alanları için kullanılması sağlanmıştır. Gri suyun geri dönüşümünün yapılması için ise yağmur suyu hasadının yapılarak toplanması, kompost tuvaletler ve doğal atık su arıtımına yönelik su kullanım sistemi kurgulanmıştır. Çalışmanın sonucunda, yapılan tasarımlar ve planlama, doğa ile bağını koparmayan, bisiklet, yaya ve toplu taşıma odaklı bir ulaşım sistemi ile farklı fonksiyonların bütünleştiği, doğal elemanların kullanıldığı, yerel özellikleriyle uyumlu tasarım anlayışıyla planlanmıştır.

Sonuç

Projenin analiz aşamalarından bireysel çalışmalara kadar süreç boyunca izlenilen ekolojik tasarım yaklaşımı ile spor köyü entegre bir şekilde çalışmaktadır. Bölge içerisindeki özellikle kıyı bandında bulunan kırsal turizmin gelişmesini sağlayacak bir ara bağlantı oluşturması bağlamında Sarısu önemli bir kaynak sunmaktadır. Tüm bireysel çalışmalar bu kaynakları destekleyecek şekilde oluşturulmuş ve bütününde yere özgü, sürdürülebilir, kendine yeten tasarım modelleri haline getirilmiştir. Tasarlanan ekoköy modelleri, üretim ve tüketim dengeleri sağlandığı takdirde sürdürülebilir bir gelecek planlamaktadır. Sonuç olarak yapılan tüm bu çalışmalar, süreç boyunca hedeflenen amaçlara uygun şekilde tamamlanmış ve Sarısu’nun sahip olduğu potansiyelleri tekrar açığa çıkarmıştır. Spor köyü organizasyonunun gelişimini destekleyici elemanlar ve sürdürülebilir tasarım kriterleri çerçevesinde tasarlanan “Anti-Toksik Ekolojik Spor Köyü“ bölgenin sürdürülebilir gelişimi için gelecekte yapılacak olan çalışmalara bir rehber niteliği taşımaktadır.