Emre BIÇAKÇIOĞLU – Pendik Belediyesi Temizlik İşleri Müdürü

Ercan ERKAN – Pendik Belediyesi Temizlik İşleri Müdür Yardımcısı/ Koordinatör/ Çevre Mühendisi

 Samet ARSLAN – Uygulayıcı/ Çevre Mühendisi

Sürdürülebilir Atık Yönetimi İçin Atık Karakterizasyonun Önemi

Pendik ilçemiz İstanbul Anadolu yakasında yer alan ve İstanbul’un nüfus bakımından en kalabalık 5. büyük ilçesi konumundadır. Pendik’te ulaşım ağının hızla gelişmesiyle 2014 yılı itibari ile ilçe nüfusu 663.569 kişiye ulaşmıştır. Pendik’te sanayileşmeyle beraber artan şehirleşme, nüfusun Türkiye ortalamasına göre 2 kat daha fazla artmasına sebep oluyor. Türkiye’nin yurtdışına açılan en önemli havalimanlarından biri olan Sabiha Gökçen Havalimanı’nın ilçede bulunması, buna ek olarak İstanbul’dan Anadolu’ya ulaşımın en önemli basamağı olan hızlı tren ağının başlangıç noktası olması, ilçede bulunan otel ve kongre merkezleri, deniz yolu ulaşımında önemli limanlarının ve deniz yolu ile uluslararası RORO taşımacılığının merkezi oluşu, İstanbul’un en çok misafir ağırlayan alışveriş merkezlerinin bulunuşu ve İstanbul’un en modern marinasının ilçemizde yer alması, Pendik’i her geçen yıl daha fazla ilgi odağı haline getirmekte ve canlı nüfus olarak tabir edilen ziyaretçi sayısını arttırmaktadır. Bu hızlı nüfus artışı aynı zamanda ilçenin atık miktarı artışına da sebep olmaktadır.

Nüfus artışının tartışılmaz bir sonucu olarak atık miktarının artışı, sürdürülebilir atık yönetiminin önemini ön plana çıkartmıştır. Avrupa Birliği uyum süreci içersinde çıkartılan birçok kanun ve yönetmelikler bu sürece önemli destek olmuş ve belediyelerin mevzuat açısından elini güçlendirmiştir.

Avrupa Birliği uyum sürecinde atık kavramı genişletilmiş ve eskiden her atık çöp olarak tanımlanırken artık günümüzde mutfak atıklarına evsel nitelikli atık, moloz atıklarına inşaat ve yıkıntı atıkları, evlerden çıkan kullanılmaz haldeki atık eşyalara, elektronik atık gibi tanımlar getirilmiş ve her biri toplama, taşıma ve bertaraf sistemleri ilgili mevzuatlar ile tanımlanmıştır. Belediyeler bu doğrultuda atık yönetimi sisteminde her bir atık için ayrı stratejiler geliştirmek zorunda olup, yanlış atık için yanlış yatırım yapmaktan kaçınmaktadırlar.

Kuşkusuz ki sağlam bir atık yönetimi sisteminin kurulabilmesi için zeminin çok iyi oluşturulması ve doğru veriler ile doğru kararlar alınması sağlanmalıdır. Ebetteki bu doğru verilerin içinde en önemlisi, ilçemizde oluşan atığın ne olduğunu yani içeriğinin bilinmesidir. Çöp diye tabir edilen genel atıkların içinde ne miktarda ambalaj atığı, elektronik atık, evsel atık vb. atıkların olduğu bilinmediğinde yanlış yatırımlar kaçınılmaz olmaktadır.

Özellikle atıkların en uygun yöntemle bertaraf edilebilmesi adına bertaraf yöntemlerinin belirlenmesinde evsel atığın miktarının ve niteliğinin bilinmesi kilit rol oynamaktadır. Herhangi bir bölgenin veya kentin evsel atık miktarının ve niteliğinin belirlenebilmesi adına o bölgede veya şehirde katı atık karakterizasyonu yapılması gerekmektedir.

Evsel atığın miktarının ve niteliğinin belirlenmesi; depolama, yakma, kompost elde etme gibi bertaraf yöntemlerinin uygulanabilirliği ve katı atık yönetim sisteminin oluşturulmasında kilit rol oynamaktadır. Evsel katı atıkların içeriklerinin belirlenmesinde kullanılan en yaygın yöntem “Katı Atık Karakterizasyonu” ile maddesel grup analizleridir. Katı atık karakterizasyonu ile oluşturulacak olan atık yönetimi sisteminin yani toplama, ayıklama ve geri dönüşüm sisteminin kurulması, düzenli depolama sahalarının ömrünün uzatılması ve iyileştirilmesi çalışmalarına yönelik kaynak oluşturmaktadır.

Atık karakterizasyonu ilçemizde birçok kez yapılmasına rağmen sürdürülebilir bir atık yönetimi sisteminin kurulması aşamasında kapsam genişletilmiş madde grup analiz metodu ile ilçe sınırları içerisinde bulunan 31 mahalle, 6 bölgeye ayrılmış olup düşük, orta, yüksek ve çarşı olarak 4 sosyo-ekonomik grup şeklinde sınıflandırılmıştır.

Yapılan çalışmada, uluslararası alanda  uygulanan ve kabul gören  ASTM (American  Society for  Testing  and  Materials)  D5231  “İşlenmemiş  Evsel  Katı  Atıkların  Kompozisyonunun  Belirlenmesi  için  Standart  Test  Metodu”  (Standard  Test  Method  for  Determination  of  the Composition  of  Unprocessed  Municipal  Solid  Waste)  gerekliliklerine  uyulmuştur  (ASTMAmerican Society for Testing Metarials).

Katı  atık  karakterizasyonu  kapsamında  yaz  mevsiminde  1  m³ ’ lük  sabit  hacim  kabında çalışma  boyunca ortalama  152.74  kg atık numunesi incelenmiş ve ilgili biriktirme kaplarında biriktirilmiştir.  Çalışma kapsamında  yaz mevsimine göre çalışma  yapılmış olup 16 katı atık bileşeni  sosyo-ekonomik  gelir  düzeyi  ve  çarşı  gruplarına  göre  yüzdelik  dağılımlar  elde edilmiştir.

Analiz  sonucunda  elde  edilen  değerlere  bakıldığında  “Mutfak  Atıkları” (yemek  artıkları, ekmek, sebze, meyve) en çok yüzdelik dilime sahip bileşen olarak göze çarpmaktadır. Tüm bölgelerde  farklı  değerler  elde  edilmiş  olsa  dahi  en  çok  yüzdeye  sahip  bileşenin  “Mutfak Atıkları”  olduğu  görülmüştür.  Mutfak  atıklarının  büyük  çoğunluğunu  yemek  artıkları,  yaz mevsimine has sulu meyve ve sebzeler oluşturmaktadır. Genel ortalamaya bakıldığında ikinci en çok  yüzdenin “Plastik” (tüm plastikler) atıklarda olduğu gözlenmektedir.  Farklı türlerde ve  ekonomik  değerlerde  plastik  atıkları  (PET,  HDPE,  PVC,  PP,  PS  vb.)  olmasına  rağmen plastik atıkları tek bir kapta toplanmıştır. Plastik atıkların büyük çoğunluğunu plastik poşetler, pet  şişeler, plastik ambalajlar oluşturmaktadır. Özellikle sıcak havadan dolayı su tüketiminin fazla olması pet  şişelerin daha fazla ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Yine  genel  ortalamada  üçüncü  en  çok  yüzdeyi  “diğer  yanabilenler” (kumaş,  çocuk  bezi, ayakkabı, terlik, yastık, halı, kilim, çanta) almıştır. “Kağıt” (gazete, dergi, defter) ve “cam” (cam  şişe, cam bardak, kavanoz) atık  bileşenlerinin yüzdeleri  birbirine  çok  yakın  olmakla  birlikte  dördüncü  sırada  “cam”,  sonra  da  “kağıt” atıkları  gelmektedir.  “Cam”  atıklarının  büyük  çoğunluğunu  soda  ve  gazoz   şişeleri oluşturmaktadır.

Sosyo-ekonomik  veriler  dışında  Çarşı  grubu  verilerine  bakıldığında  “mutfak  atıkları”nın yüzdesinin  biraz  daha  düştüğü,  geri  dönüştürülebilir  atık  oranlarının  daha  da  yükseldiği görülmektedir.  Bunun  sebebi  de  haliyle  çarşı  bölgelerinde  ticaret  kollarının,  mağazaların, ambalajlı ürün satışı yapılan yerlerin fazla olmasıdır.

Genel itibariyle organik atıklar tüm atıkların yüzde 51.93’ünü, geri dönüştürülebilir atıklar tüm atıkların yüzde 32.05’ini, tehlikeli  atıklar tüm atıkların yüzde 0.88’ini, diğer yanabilen atıklar tüm atıkların  yüzde 13.61’ini,  diğer  atıklar  tüm  atıkların  yüze 1.53’ünü  oluşturmaktadır.  Mutfak atıklarının  ve  organik  atıkların  oranının,  Katı  Atık  Karakterizasyonu  Analiz  Metodu Kılavuzu’nda belirtilen illere ve bu çalışmayı yapmış bazı diğer şehirlere göre yüksek çıkması Pendik ilçesinde atık yönetimi ve geri dönüşüm çalışmaları kapsamında  diğer kentlere göre daha iyi ve  önemli çalışmalar yapıldığını göstermektedir. Katı atık  karakterizasyonunda daha çok  mutfak  atığının  çıkması  geri  dönüşüm  oranının  görülebilmesi  açısından  ve  bu  alanda yapılan  çalışmaların  yeterli  olup  olmadığının  anlaşılması  açısından  istenen  bir  durumdur. Pendik  Belediyesi’nin  yapmış  olduğu  geri  dönüşüm  çalışmaları,  projeleri,  eğitimleri  ve vatandaşlarla geri dönüşümü anlatabilme adına yapılmış olan birebir  ve yüz  yüze  çalışmalar gün geçtikçe çalışmada ortaya çıkan  geri  dönüştürülebilir atıkların oranını daha  da  aşağılara çekmektedir. Ancak günümüzde hemen hemen her sokakta veya cadde de karşımıza çıkabilen kağıt  ve  plastik  toplayıcılarını  da  oranları  etkilemede  bu  anlamda  göz  ardı  etmemek gerekmektedir.  Yine  çalışmalar  esnasında  tıbbi  atıklara  (kanlı  gaz  bezi,  enjektör  iğnesi, serum)  birkaç malzeme dışında pek  rastlanmamıştır.  Bu da bu konuda faaliyet gösteren ticari işletmelere  ve  ilgili  yerlere  gerekli  uyarıların  ve  denetimlerin  yapıldığını  göstermektedir. Ancak tıbbi atıkların hiç atılmaması hususunda ilgili firmalara daha sık denetimler yapılması gerekmekte  ve  Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında  bu atıkların  muhafazasını ve  bertarafını  sağlamaları  gerektiği  hatırlatılmalıdır.

Ayrıca  tehlikeli  atık  kapsamında belediyenin  uzun  süredir  yürütmüş  olduğu  atık  pilleri  toplama  kampanyaları  sayesinde ayrıştırma esnasında hemen hemen hiç pile rastlanmamıştır.

Çalışma  kapsamında  hacimli  metal  ve  diğer  yanabilir  hacimli  atıklar  kapsamında  yer  alan mobilya  atıklarına  da  rastlanılmamıştır.  Bunda  Pendik  Belediyesi’nin  atık  eşyaları, mobilyaları  ve  hacimli  metalleri  geri  dönüştürme  çerçevesinde  kurmuş  olduğu  Atık  Eşya Merkezi’nin  önemi  büyüktür. Burada  tekrardan  parçalanan  mobilyaların  malzemeleri  ve parçalama  sonucu  ortaya  çıkan  metaller  tekrardan  kullanılmak  üzere  geri  dönüşüme kazandırılmaktadır.

Mevcut  şartlarda  katı  atık  karakterizasyonu,  katı  atık  miktarı,  katı  atık  toplama  ve  taşıma şekilleri,  bertaraf  metodu,  bölgenin  sosyo-ekonomik  durumu  ve  gelişmişlik  düzeyi  gibi  pek çok parametre sistemin planlanabilmesi ve  yürütülebilmesi anlamında çok önemli kilometre taşlarını  oluşturmaktadır.  Katı  Atık  Karakterizasyon  çalışmalarının  yapılması  ile  atığın kompozisyonu  tespit  edilerek  ne  şekilde  bir  işleme  tabi  tutulması  gerektiği  konusunda  fikir elde  edilebilmektedir.  Bu  durum  geri  dönüşüm  tesislerinin  kurulduğu  veya  kurulması planlanan bölgelerde entegre yönetim sistemi adına tesis planlamasının ve işletilmesinin hangi parametrelere  dayanılarak  oluşturulması  gerektiği  konusunda  daha  net  ve  kararlı  adımlar atılmasını sağlamaktadır.

Kaynaklar

ASTM D5231-92, (1998), Standard Test Method for Determination of the Composition of Unprocessed Municipal Solid Waste, ASTM (American Society for Testing Metarials) http://www.astm.org/

Katı Atık Karakterizasyonu Analiz Metodu, (2015), T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,

Pendik Belediyesi, (2015), http://www.pendik.bel.tr

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜĠK), (2014),2014 Genel Nüfus Sayımı Verileri,

Yenice M. K., Doğruparmak Ş.Ç., Durmuşoğlu E., (2009), “Kocaeli İli Katı Atık Karakterizasyonu”,

TÜRKAY 2009 Türkiye’de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul